Spis treści:
Teleskopy są fascynującymi narzędziami, które pozwalają nam odkrywać tajemnice kosmosu praktycznie bez wychodzenia z naszego podwórka. Dzięki nim możemy przyjrzeć się bliżej gwiazdom, planetom, a nawet odległym galaktykom. W sierpniu mamy wyjątkową okazję, aby obserwować perseidy – jeden z najbardziej spektakularnych rojów meteorów. W tym artykule przedstawimy, jak działają teleskopy, jak z nich korzystać i co możemy zobaczyć, spoglądając przez ich soczewki. Zaproponujemy także kilka modeli, jeśli któryś z czytelników chciałby się zaopatrzyć w omawiany sprzęt.
Podział teleskopów
Teleskopy astronomiczne możemy podzielić na dwie grupy: soczewkowe oraz zwierciadlane.
Teleskopy soczewkowe, inaczej refraktory, wykorzystują soczewki do zbierania i skupiania światła. Tłumacząc najprościej jak się da: światło z odległych obiektów przechodzi przez obiektyw (tą dużą soczewkę z przodu teleskopu), który załamuje światło i następnie kieruje je do ogniska, gdzie powstaje obraz. Następnie okular , który jest małą soczewką blisko oka powiększa ten obraz, umożliwiając obserwatorowi zobaczenie szczegółów.
Do zalet refraktorów możemy zaliczyć łatwą obsługę, wyraźny obraz oraz ochronę przed wilgocią i kurzem dzięki zamkniętej budowie tuby. Minusem jest cena – mogą być droższe od swoich sióstr – teleskopów zwierciadlanych oraz chromatyczna aberracja (widoczność kolorowych obrzeży wokół jasnych obiektów, co wynika z różnego załamywania światła przez soczewki).
Teleskopy zwierciadlane, zwane także reflektorami używają lustra do zbierania i skupiania światła. W tym przypadku, światło wpada do teleskopu i odbija się od zakrzywionego zwierciadła głównego (umieszczonego na końcu tuby teleskopu), które kieruje je do zwierciadła wtórnego. Zwierciadło wtórne następnie odbija światło do okularu, gdzie powstaje powiększony obraz.
Tego typu teleskopy cechują się brakiem chromatycznej aberracji, a co za tym idzie widzimy bardziej naturalne barwy. Poza tym są nieco tańsze od typu omawianego wcześniej, oraz są idealne do obserwowania galaktyk oraz mgławic. Nieco kłopotliwe natomiast może być czyszczenie teleskopu zwierciadlanego przez otwartą konstrukcję tuby.
Jak działa teleskop?
Pierwszym krokiem jest zbieranie światła z dalekich obiektów. Im większa średnica obiektywu lub zwierciadła, tym więcej światła teleskop może zebrać, co wpływa na wyraźniejszy i jaśniejszy widok. Następnie teleskop musi skupić to zebrane światło, aby utworzyć obraz. Tak jak wspominaliśmy wcześniej – refraktory używają soczewek, które załamują światło, a reflektory używają zakrzywionych zwierciadeł, które odbijają światło do punktu ogniska. W obu przypadkach celem jest uzyskanie jasnego, wyraźnego obrazu, który można powiększyć za pomocą okularu. Działa on jak lupa, powiększając obraz utworzony w ognisku teleskopu. Wymienne okulary pozwalają na zmianę powiększenia, dostosowując je do różnych celów obserwacji.
Jak zbudowany jest teleskop?
Większość teleskopów zbudowana jest z czterech podstawowych elementów: obiektywu, okularu, montażu oraz szukacza.
W teleskopach soczewkowych, obiektyw to duża soczewka z przodu, zbierająca i skupiająca światło. W zwierciadlanych natomiast odpowiednikiem obiektywu jest zwierciadło główne, które pełni tę samą funkcję, ale poprzez odbijanie światła.
Okular to nic innego jak ta mała soczewka umieszczona w miejscu, gdzie powstaje obraz w teleskopie. Służy do powiększania obrazu, dzięki czemu obserwator może zobaczyć więcej szczegółów. Okulary są wymienne, co pozwala na dostosowanie powiększenia.
Montaż to po prostu mechanizm, na którym teleskop jest zamocowany. Są dwa główne typy montaży: Alt-azymutalny, który umożliwia ruch teleskopu w poziomie (azymut) i w pionie (wysokość). Jest prosty w użyciu i idealny dla początkujących. Istnieje też montaż równikowy: jest wyrównany z osią obrotu Ziemi, co pozwala na łatwiejsze śledzenie ruchu obiektów na niebie. Jest bardziej skomplikowany, ale niezbędny dla poważnych obserwatorów i astrofotografów.
Szukacz natomiast to mały teleskop przymocowany do głównej tuby teleskopu, który pomaga w łatwym namierzaniu obiektów na niebie. Jest używany do szybkiego i precyzyjnego ustawienia teleskopu na żądany obiekt przed obserwacją przez główny teleskop.
Jak korzystać z teleskopu?
Przede wszystkim do obserwacji wybierz odpowiednie miejsce, z dala od miejskich świateł. Osoby mieszkające na wsi i miejscach bardziej odludnych mają ułatwione zadanie – często wystarczy, że rozłożą teleskop na swoim podwórku. Tam najczęściej niebo jest ciemniejsze, a liczba widocznych gwiazd znacznie się zwiększa. Miejskie światła powodują zanieczyszczenie świetlne, które znacznie utrudnia obserwacje nieba. Dlatego warto wybrać miejsce z dala od dużych miast, gdzie niebo jest ciemne, a liczba widocznych gwiazd znacznie się zwiększa. Możesz użyć map zanieczyszczenia świetlnego dostępnych online, aby znaleźć najlepsze miejsca do obserwacji w swojej okolicy. Wyższe miejsca, takie jak wzgórza czy góry, często oferują czystsze powietrze i lepszą widoczność.
Teraz nieco bardziej techniczna część – jeśli dopiero kupiłeś/aś lub masz zamiar kupić teleskop, będziesz musiał/musiała najpierw go zmontować. Tego kroku nie będziemy tutaj opisywać – szczegółowe informacje znajdziesz w dołączonej do sprzętu instrukcji. Po złożeniu upewnij się, że teleskop stoi na stabilnym i płaskim podłożu. Unikaj miejsc, gdzie może wystąpić drżenie lub wibracje, takich jak drewniane podesty czy mostki.
Kiedy jesteś już gotowy do obserwacji, skup się na ustawieniu szukacza. Skieruj teleskop na wyraźny obiekt (np. latarnię uliczną) i dostosuj szukacz tak, aby obiekt znajdował się w jego środku. To ułatwi namierzanie obiektów niebieskich.
Jak prawidłowo ustawić ostrość i kalibrację teleskopu? Mamy dla Ciebie kilka wskazówek. Jeśli to Twoja pierwsza kalibracja: skieruj teleskop na jasny obiekt, np. Księżyc lub jasną gwiazdę, następnie używając najmniejszego powiększenia, dostosuj okular, aby uzyskać wyraźny obraz. Aby ustawić ostrość, powoli obracaj pokrętło fokusera, aby uzyskać jak najostrzejszy obraz. W przypadku zmiany okularu, może być konieczne ponowne dostosowanie ostrości. Po ustawieniu ostrości, możesz dostosować montaż teleskopu, aby śledzić obiekt na niebie.
Ciekawostka: W przypadku montaży równikowych, ustawienie osi biegunowej na Gwiazdę Polarną (Polaris) pozwala na precyzyjne śledzenie ruchu nieba.
Wybór techniki obserwacji także nie jest lada sztuką.
Na początek wybierz coś jasnego i dużego, np. Księżyc. W poszukiwaniu innych obiektów polecamy wykorzystać atlas nieba lub aplikację mobilną do zidentyfikowania obiektów na niebie. Używaj powolnych i delikatnych ruchów, aby ustawić obiekt w polu widzenia. Przy większych powiększeniach, nawet małe ruchy mogą przesunąć obiekt poza pole widzenia, więc bądź precyzyjny.
Obserwując przez teleskop, pamiętaj, że obiekty na niebie poruszają się z powodu obrotu Ziemi. W przypadku montaży alt-azymutalnych, śledzenie obiektu wymaga regularnych korekt zarówno w poziomie, jak i pionie. Montaże równikowe ułatwiają śledzenie obiektów za pomocą jednego pokrętła, które kompensuje obrót Ziemi.
Gdy już zauważysz coś ciekawego (nie musi być to UFO, wystarczy planeta lub gwiazda ☺ ), prowadzenie dziennika obserwacji może być bardzo pomocne. Zapisuj daty, godziny, warunki pogodowe i obiekty, które obserwowałeś. Nie zaszkodzi też użyć swoich umiejętności artystycznych – rysunki lub zdjęcia mogą wzbogacić Twoje notatki i pomóc w dalszych obserwacjach.
Przestrzeganie tych wskazówek i technik pozwoli Ci w pełni cieszyć się obserwacjami nieba i odkrywać jego tajemnice w najwyższej jakości.
Co można zobaczyć przez teleskop?
Najłatwiejsze do obserwacji planety to Jowisz, Saturn i Mars.
Jowisz to największa planeta Układu Słonecznego. Jest łatwy do znalezienia ze względu na swoją jasność. Przy użyciu teleskopu o średnicy 70 mm lub większej można dostrzec pasy chmur w atmosferze Jowisza oraz Wielką Czerwoną Plamę – gigantyczny wir atmosferyczny. Ponadto, cztery największe księżyce Jowisza (Io, Europa, Ganimedes i Kalisto) są widoczne nawet w małym teleskopie jako punkty świetlne krążące wokół planety.
Saturn jest znany przede wszystkim z imponującego systemu pierścieni, można go zobaczyć nawet przez niewielki teleskop. Wspomniane pierścienie wyglądają jak jasne, wyraźne pasy otaczające planetę.
Przy większych powiększeniach można dostrzec przerwy w pierścieniach, takie jak Przerwa Cassiniego. Dodatkowo, największy księżyc Saturna, Tytan, jest widoczny jako mały punkt świetlny.
Mars to czerwona planeta, która okresowo staje się bardzo jasna i widoczna na niebie. Przy dobrej konfiguracji teleskopu można dostrzec detale powierzchni Marsa, takie jak ciemne obszary (tzw. morza marsjańskie) i białe czapy lodowe na biegunach. Podczas opozycji Marsa, kiedy jest najbliżej Ziemi, te detale są szczególnie wyraźne.
Fascynujące, prawda? A to jeszcze nie koniec! Oprócz planet możemy obserwować także Księżyc, jego kratery, morza księżycowe (ciemne, rozległe równiny bazaltowe widoczne gołym okiem), góry i grzbiety. Wszystko zależy, w jakiej fazie Księżyca prowadzisz swoje badania.
Ciekawe do oglądania są także gwiazdy i gwiazdozbiory. Najbardziej znanymi gwiazdozbiorami są: Wielki Wóz (część gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, jest łatwo rozpoznawalny i może służyć jako punkt odniesienia do znalezienia innych gwiazdozbiorów), Orion (to jeden z najbardziej charakterystycznych gwiazdozbiorów, łatwo rozpoznawalny dzięki “Pasowi Oriona”, który składa się z trzech jasnych gwiazd w linii prostej) oraz Kasjopeja (kształt litery “W” na niebie, widoczna przez cały rok na półkuli północnej).
Proponowane gwiazdy to natomiast Syriusz (trudno jej nie zauważyć – jest najjaśniejsza, znajduje się w gwiazdozbiorze Wielkiego Psa), Betelgeza i Riegel (jasne gwiazdy w gwiazdozbiorze Oriona. Betelgeza jest czerwoną nadolbrzymią, a Rigel – niebieską nadolbrzymią) oraz Polaris (czyli popularna Gwiazda Polarna, która wskazuje północ i znajduje się w Małej Niedźwiedzicy).
Możemy wyróżnić także galaktyki (np. Andromeda (M31): najbliższa duża galaktyka spiralna, widoczna gołym okiem jako mglisty obiekt. W teleskopie można dostrzec jej jądro i ramiona spiralne. Wir (M51): piękna galaktyka spiralna w gwiazdozbiorze Psów Gończych. Widać ją jako dwa połączone obiekty (galaktyka i jej towarzysz)) oraz mgławice (np. Oriona (M42): jedna z najjaśniejszych mgławic na niebie, widoczna gołym okiem jako mała, mglista plamka w mieczu Oriona. W teleskopie można dostrzec szczegóły jej struktury i jasne gwiazdy tworzące trapez, Kraba (M1): pozostałość po supernowej w gwiazdozbiorze Byka. Widoczna jako mała, mglista plamka w teleskopie średniej wielkości).
Ciekawymi obiektami są perseidy – roje meteorów, które występują co roku w sierpniu. Są to fragmenty komety Swift-Tuttle, które spalają się w atmosferze Ziemi, tworząc jasne ślady na niebie. Są widywane już od ponad 2000 lat. Maksimum ich aktywności przypada między 11 a 13 sierpnia, najlepszy czas do obserwacji to późne godziny nocne i wczesny ranek. Aby były dobrze widoczne, najlepiej szukać ich na północnym wschodzie, skąd zdają się pochodzić meteory. Proponujemy skierować teleskop na obszar nieba, gdzie meteory są najbardziej aktywne. Możesz użyć szerokokątnego okularu, aby uchwycić jak najwięcej nieba.
Teleskopy w Botland
W Botland znajdziesz kilka rodzajów teleskopów w różnych przedziałach cenowych. Podsuniemy Ci kilka naszych propozycji.
Szukasz teleskopu, który jest lekki, przenośny i idealny do obserwacji nocnego nieba? Teleskop Opticon Finder 40F400AZ 40mm x32 może być tym, czego potrzebujesz. Jest doskonały do podziwiania Księżyca, gwiazd oraz najjaśniejszych planet, a także świetnie sprawdzi się jako luneta do obserwacji przyrody i krajobrazów.
Wyposażony w dodatkową lunetę celowniczą, która ułatwia śledzenie szybko poruszających się obiektów, oraz wbudowany kompas, który pomaga w orientacji w terenie. Kompaktowy teleskop, o maksymalnym powiększeniu 32x i średnicy obiektywu 40 mm, jest idealnym towarzyszem każdej przygody.
Kolejną propozycją jest Opticon Phobos 60F700 60mm x262 – doskonały wybór dla początkujących miłośników astronomii. Wyposażony w dużą soczewkę, zapewnia jasny i wyraźny obraz o wysokim kontraście, a szerokie pole widzenia pozwala na komfortowe obserwacje.
Dzięki soczewce Barlowa 3x, zakres powiększeń można łatwo potroić, co czyni go idealnym dla dzieci i osób, które dopiero zaczynają swoją przygodę z obserwacjami nieba. Maksymalne teoretyczne powiększenie 260x oraz średnica obiektywu 60 mm sprawiają, że ten model to świetna propozycja na pierwszy teleskop.
Jeśli szukasz teleskopu z zaawansowaną optyką, Teleskop Opticon ProWatcher 70F900EQ 70mm x675 jest idealnym wyborem. Wyposażony w wysokiej klasy soczewki achromatyczne, zapewnia wyraźne i kontrastowe obrazy zarówno podczas obserwacji astronomicznych, jak i naziemnych.
Dzięki uniwersalnej szynie Dovetail i statywowi z głowicą wyposażoną w pokrętła ruchu precyzyjnego, korzystanie z teleskopu jest wygodne i precyzyjne. Przy maksymalnym powiększeniu 675x i średnicy obiektywu 70 mm, ProWatcher 70F900EQ pozwala na podziwianie pierścieni Saturna, księżyców Jowisza, czy czap polarnych na Marsie, a dodatkowy filtr kontrastowy doskonale ukazuje szczegóły powierzchni Księżyca.
Mamy nadzieję, że zainteresowaliśmy Was tematyką teleskopów i obserwacji nieba. Z naszych doświadczeń wynika, że zajęcie to jest niesamowicie pasjonujące i (uwaga!) wciągające. Jeśli macie jakieś doświadczenia związane z tym hobby, podzielcie się swoimi spostrzeżeniami w komentarzu.
